معمای زندانی ها و معمای کرونایی/ دکتر علی ایار

داستان  فرضی  معمای زندانی ها (Prisoner’s Dilemma) یا دو راهی زندانی ها به شدت در  فضای گفتگوهای، مباحث و مقالات  عمومی- علمی راه پیدا کرده است و امروز به یکی از مثال‌های پرکاربرد در نظریه بازیها، روابط اجتماعی، استراتژی رقابتی، تعاملات بین کشورها، مدیریت بازارهای انحصار چندجانبه، رابطه های عاطفی، کار تیمی و ….. است. در این یادداشت در صدد آن هستیم که « معمای زندانی ها» را به رفتار جامعه ایرانی در شرایط کرونایی و پایبنیدی به شعار ” در خانه بمانیم” تعمیم داده و با این معما شقوق مختلف تصمیمات، رفتار های  شهروندان و پیامدها هر کدام از این انتخاب ها را در خصوص کرونا توضیح دهیم قبل از هر چیز نیاز است داستان معمای زندانی را به اختصار توضیح دهیم:

«…دو نفر از اعضای یک باند جنایتکار بنام ( الکس و دیوید) دستگیر شده‌اند. هر یک از آنها به صورت انفرادی حبس هستند و هیچ نوع دسترسی به فرد دیگر ندارند. متاسفانه علیه هیچ یک از این دو نفر، شواهد کافی برای محکوم کردن نهایی وجود ندارد. آنها هر دو امیدوار هستند که به خاطر جرم‌های کوچک‌ترشان، تنها به یک سال حبس محکوم شوند و پرونده آنها مختومه شود. اما در این میان، بازجو به هر یک از آنها یک پیشنهاد می‌دهد که: گر شهادت دهی که همکار/ همدست شما چه جرائمی مرتکب شده، به تو تخفیف خواهیم داد. مثلا شما را  آزاد و همدست شما ر ا به ۵ سال حبس محکوم خواهد شد…».

این دو نفر زندانی می توانند تصمیم های متفاوت گرفته و به گونه های مختلف رفتار کنند؛ البته هر نوع تصمیم و برآوردی از رفتار دیگری و در نهایت تصمیم و رفتار انتخاب شده از جانب هر کدام از زندانی های ( الکس و دیوید) می تواند پیامدهای متفاواتی داشته باشد که در جدول زیر به مدل های این تصمیم و پیامدهای احتمالی آنها اشاره شده است:

در شرایط شیوع کرونا هم جامعه ایرانی به صورت خودجوش  از همان روزهای نخست شعاری را به عنوان میثاق ملی مطرح نمود این شعار عبارت بود از ” در خانه می مانیم”  باید دید که جامعه ایرانی چگونه با معمای کرونایی خود برخورد می کنند، آنها می توانند به مثابه  الکس و دیوید  به روش های مختلف تصمیم گرفته و عمل کنند و البته پیامدهای این تصمیم و اقدامات از بازی برد- برد تا بازی باخت- باخت در نوسان  خواهد بود.

حال در «معمای کرونایی »، تصمیمات من، ما، شما و… می تواند پیامدهای مختلفی را داشته باشد؛  در شرایط کنونی  شاهد ” وفا داری ناقص به  شعار « در خانه بمانیم هستیم» – یا شرایط وضعیت زرد-  در این  شرایط وضعیت خطر همچنان ادامه دارد، البته تفاوت بین افراد وجود دارد کسی که در “خانه مانده “است، هم به این شعار پایبند بوده  و هم  شهروند مسئولی است که شرایط جامعه و همنوعان را درک نموده است و هم کمتر در معرض خطر قرار داد و هم تهدیدگر سلامت دیگران نبوده است و  از همه مهمتر او می داند تکلیف خود را انجام داده است و ناقل بیماری نیست و در شیوع بیشتر و ابتلای شهروندان گناهی نداشته است .

اما،کسی که از خانه بیرون  می آید گزینه “فرصت طلبی غیر اخلاقی”  را انتخاب نموده، خود را در مسیر ابتلا قرار داده و تهدید گر سلامت جامعه محسوب می شود و موجب تعطیلی بازار، بنگاه های اقتصادی و تداوم بیکار کارگران روزمزد و تحمیل فشار اقتصادی به مردم و به  خطر انداختن سلامت کادر درمان خواهد شد .

خطرناک ترین وضعیت در شرایط ” بی توجهی همگانی” -یا شرایط وضعیت قرمز- رخ می دهد وضعیتی که در جدول فوق آن را با دایره قرمز رنگ مشخص کرده ایم. و بهترین وضعیت برای  تصمیم و رفتار کرونایی جامعه ایرانی در شرایطی ” پایبندی همگانی” به «شعار در خانه بمانیم»-   یا خانه سبز -رخ خواهد داد.

ملاحظه بفرمایید در این در چهارخانه تصمیم و عمل  تنها یک خانه از تصمیم و عمل می تواند به بازی برد-برد و خیر همگانی  و در نهایت سلامت همگانی  و” شکست کرونا” منجر شود و با این اقدام به بازگشت جامعه به وضعیت عادی و پایان دادن به تعطیلی بازارها، قربانی شدن کادر درمان، بنگاههای اقتصادی، شرکت ها ، مدارس و دانشگاهها و..  کمک می کنیم.

همانگونه که ملاحظه می فرمایید از شقوق مختلف تصمیم و اقدام تنها یک شق به خیر همگانی – سلامت همگانی- منجر می شود، مراقب باشیم در کجای این چهارخانه بازی می کنیم؟ تا دیر نشده است به خانه سلامت بر برگردیم یعنی به خانه تعهد به میاق ملی” در خانه بمانیم” تنها امید ما برای شکست کرونا رعایت بهداشت همگانی و پایبندی به شعار ” در خانه بمانیم” است.

*دبیر کارگروه اجتماعی و فرهنگی شبکه ملی جامعه  و دانشگاه  – دانشگاه ایلام